1.BOZKURT DESTANI

 

Bozkurt Destanı, Oğuz Kağan veya Attila gibi bir "kahramanlık" destanı değildir. Bu bir "türeyiş" (genealoji) destanıdır.

Türklerin (özellikle Göktürklerin yönetici ailesi olan Aşina soyunun) kökenini, büyük bir felaketten sonra nasıl hayatta kaldıklarını ve tekrar nasıl çoğaldıklarını anlatır. Bu destanda başkahraman bir insan değil, ilahi bir kurtarıcı olan "Dişi Kurt" (Bozkurt/Asena) tur.

​

İslamiyet öncesi Türk destanlarının çoğunda olduğu gibi, Bozkurt Destanı'nın da orijinal Türkçe metni elimizde yoktur. Bu destanı, Türklerin o dönemdeki en büyük komşusu ve rakibi olan Çinlilerin tarih kayıtlarından öğreniyoruz.

​

Çin kaynaklarında (özellikle Çou-şu, Kuzey Ç'i-şu ve Sui-şu gibi hanedan yıllıklarında) bu efsanenin birbirine çok benzeyen birkaç farklı varyantı kaydedilmiştir. Çinliler, Göktürklerin kökenini araştırırken bu efsaneyi duyup kaydetmişlerdir.

• Tarihsel Bağlam: Destan, M.S. 6. yüzyılda tarih sahnesine çıkan Göktürk Devleti'nin (Kök Türkler) kuruluş efsanesidir.

Destan dramatik bir yok oluşla başlar ve mucizevi bir kurtuluşla biter. İşte temel varyantın özeti:
 

A. Büyük Felaket ve Tek Kurtulan: Türklerin ataları olan bir kavim, batı denizi kıyılarında yaşarken düşmanları (Lin ülkesi askerleri) tarafından ani bir baskına uğrar. Kadın, çocuk, yaşlı demeden herkes kılıçtan geçirilir. Kavim tamamen yok edilir. Sadece 10 yaşlarında küçük bir erkek çocuk sağ kalır. Düşman askerleri çocuğun küçüklüğüne acırlar, onu öldürmezler ama bir daha kimseye zarar veremesin diye kollarını ve bacaklarını kesip onu ıssız bir bataklığa atarlar.

​

B. İlahi Kurtarıcı: Dişi Kurt (Asena): Çocuk bataklıkta ölümü beklerken, ortaya gök tüylü, gök yeleli bir dişi kurt çıkar. (Bu kurt, Tanrı tarafından gönderilen bir kurtarıcıdır). Kurt, çocuğa kendi sütünü verir, onu besler ve iyileştirir.

​

C. Kaçış ve Sığınak (Dağlarla Çevrili Vadi): Düşman hükümdarı çocuğun ölmediğini duyunca askerlerini tekrar gönderir. Kurt, tehlikeyi sezer. Çocuğu sırtına (veya ağzına) alarak batıya doğru kaçar. Turfan taraflarında (Kao-ch'ang'ın kuzeybatısında), sadece dar bir geçitten girilebilen, etrafı sarp dağlarla çevrili, içi yemyeşil, sulak ve güvenli bir vadiye/mağaraya sığınırlar.

• Not: Burası, bir sonraki büyük destan olan Ergenekon'un geçtiği mekandır. Bozkurt Destanı, Ergenekon'a girişin hikayesidir.
   

D. Türeyiş ve Aşina Soyu: Bu gizli vadide zaman geçer, çocuk büyür. Dişi kurt ile bu gençten 10 erkek çocuk dünyaya gelir. (Bu kısım mitolojiktir; kurdun aynı zamanda bir ana, bir eş olarak sembolleşmesidir). Bu 10 çocuk büyürler, dışarıdan kızlar kaçırıp evlenirler ve her biri bir boyun atası olur. Bu 10 boy içinde en zeki ve lider ruhlu olanın adı A-shih-na (Aşina) dır. Aşina soyu, Göktürk Devleti'ni kuracak olan yönetici ailedir. Kavim bu vadide çoğalır, güçlenir ve yüzyıllar sonra (Ergenekon Destanı'nda anlatılacağı üzere) demir dağı eritip dışarı çıkarak Göktürk Devleti'ni kurarlar. Atalarına saygı olarak da çadırlarının (otaklarının) önüne kurt başlı bir sancak dikerler.

​

Destanın önemi ve sembolizm:

1. Kurt Totemi (Gökbörü): Kurt, Türk mitolojisinde merkezi bir figürdür. O sadece bir hayvan değil; yol gösterici (Oğuz Kağan'da olduğu gibi), kurtarıcı ve bu destanda olduğu gibi bir "Ana" figürüdür. Türklere süt veren, onları besleyen ve koruyan ilahi bir güçtür.

2. Anaerkil İzler: Soyun bir "dişi" kurttan devam etmesi, eski Türk kültüründeki kadının ve dişilin doğurgan/kurtarıcı gücüne yapılan bir vurgu olarak da yorumlanabilir.

3. Milli Kimlik ve Dayanıklılık: Bu destan, Türk milletine şu mesajı verir: "En çaresiz, en yok olduğun anda bile, Tanrısal bir yardımla küllerinden yeniden doğabilirsin." Bu, milletin hayatta kalma azminin destanlaşmış halidir.

​

2. ERGENEKON DESTANI

​

Bozkurt Destanı bir "yok oluştan kurtuluş" ve "hayatta kalma" hikayesiyse, Ergenekon Destanı onun devamı niteliğindeki "çoğalış", "güçleniş" ve "yeniden tarih sahnesine çıkış" (Milli Diriliş) destanıdır.

​

Ergenekon Destanı, sadece mitolojik bir hikaye değildir. Bir milletin; en zor zamanlarda sabırla beklemesini, çalışarak güçlenmesini, aklını ve teknolojiyi (demir) kullanarak önündeki engelleri eritmesini ve tekrar özgürlüğüne kavuşmasını anlatan büyük bir politik ve sosyal metafordur.
 

Bozkurt Destanı gibi Ergenekon da Göktürklerin (Kök Türkler) tarih sahnesine çıkış efsanesidir.
 

Kaynaklar: Bu destanın da İslamiyet öncesi döneme ait orijinal Türkçe metni elimizde yoktur. Ancak Bozkurt Destanı'ndan farklı olarak, bu destanı Çin kaynaklarından değil, daha çok İslami dönemde yazılmış tarih kitaplarından öğreniyoruz.

En önemli iki kaynak:

1. Reşideddin'in Câmiü't-Tevârih'i (14. Yüzyıl): İlhanlı (Moğol) sarayında vezirlik yapan Reşideddin, bu eseri yazarken eski Türk ve Moğol sözlü geleneklerinden faydalanmıştır. Destanın en detaylı anlatımı buradadır.

2. Ebulgazi Bahadır Han'ın Şecere-i Türk'ü (17. Yüzyıl): Hive Hanı olan Ebulgazi, Reşideddin'den de yararlanarak destanı daha sade bir Türkçeyle anlatmıştır.

​

Destanda "Ergenekon", Türklerin sığındığı o gizli vadinin adıdır. Kelime manası olarak çeşitli görüşler olsa da genellikle "sarp, dik dağ kemeri" veya "maden yeri" anlamlarına geldiği kabul edilir. Burası dış dünyadan izole, etrafı aşılmaz dağlarla çevrili, içi ise otlakları, suları bol, bereketli bir cennettir.

​

Destan, Bozkurt Destanı'nın bittiği yerden başlar. Hatırlarsanız, dişi kurdun kurtardığı çocuk ve onun soyu o gizli vadiye sığınmıştı.
 

A. Gizli Vadiye Yerleşme ve Çoğalma (Nekahat Dönemi): Düşman saldırısından kurtulan çok az sayıdaki Türk (efsaneye göre iki prens: Kıyan/Kayan ve Nüküz ile eşleri), dağların arasındaki bu gizli geçidi bulur. İçeri girerler ve buranın yaşamaya çok elverişli olduğunu görürler. Yerleşirler ve çoğalmaya başlarlar.
 

B. 400 Yıllık Bekleyiş ve Sığmama Sorunu: Aradan tam 400 yıl (veya dört asır) geçer. Türkler o kadar çoğalırlar, sürüleri o kadar artar ki artık Ergenekon'a sığmaz olurlar. Vadinin kaynakları yetmemeye başlar. Atalarının eski yurtlarını ve dış dünyadaki ihtişamlı günlerini hatırlarlar. Dışarı çıkmaya karar verirler.
 

C. Çıkış Yolu Arayışı ve Demir Dağ: Ancak büyük bir sorun vardır: Vadiye girdikleri o dar geçit zamanla kapanmış veya yeri unutulmuştur. Günlerce çıkış yolu ararlar ama bulamazlar. Dağlar geçit vermez. Bu sırada bir demirci ustası (bazen bir bilge kişi olarak anlatılır) dağın bir yamacının tamamen demir madeninden oluştuğunu fark eder. "Eğer bu demiri eritirsek, kendimize bir yol açabiliriz" der.
 

D. Dağın Eritilmesi (Teknoloji ve İrade): Türkler, demircinin planını uygularlar.

1. Dağın demir olan kısmının altına ve üstüne kat kat odunlar ve kömürler yığarlar.

2. 70 adet devasa körük (deriden yapılmış hava üfleme aracı) yaparlar ve dağın çeşitli yerlerine yerleştirirler.

3. Ateşleri yakıp körükleri aynı anda çalıştırmaya başlarlar. Büyük bir ateş ve ısı ile demir dağ erimeye başlar. Erimiş demirler sel gibi akar ve dağın o kısmında, yüklü bir devenin geçebileceği kadar geniş bir yol açılır.

 

E. Büyük Çıkış ve İntikam: Yol açılınca, Türklerin hakanı (Börteçine - yine kurt ismi) önderliğinde bütün millet, ordular halinde dışarı çıkar. Çıkarken yine onlara bir Gökbörü'nün (Bozkurt) rehberlik ettiği anlatılır. 400 yıl önce onları yok ettiğini sanan düşman kavimler, karşılarında bu devasa orduyu görünce şok olurlar. Türkler, atalarının intikamını alır ve yeniden büyük bir devlet kurarak dünyaya hükmederler.

 

Destanın önemi ve sembolizm:

1. Demir ve Ateş Kültü: Ergenekon, Türklerin madencilikteki ve demiri işlemedeki ustalığının sembolüdür. Demir, sadece bir silah değil, aynı zamanda özgürlüğe giden yolu açan bir teknolojidir.

2. Nevruz (Yeni Gün/Bahar Bayramı): Türk dünyasında Ergenekon'dan çıkış günü (genellikle 21 Mart), baharın başlangıcı ve "yeni bir gün" olarak kutlanır. Bu bayram, Nevruz'dur. Nevruz törenlerinde devlet büyüklerinin örs üzerinde kızgın demir dövmesi geleneği, doğrudan bu destanda dağın eritilmesinin temsili bir canlandırmasıdır.

3. Milli İrade: Destan, fiziksel engellerin (dağların) bile, milletin ortak iradesi, aklı ve çalışkanlığı karşısında duramayacağını anlatır.